Cúng Tết người Mường không chỉ là nghi thức thờ cúng tổ tiên mà còn là sợi dây kết nối các thế hệ, gìn giữ những giá trị truyền thống quý báu. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá những nét độc đáo trong Tết cổ truyền của người Mường - một nét văn hóa đậm đà bản sắc giữa đại ngàn Tây Bắc.
Ý nghĩa của cúng Tết người Mường trong văn hóa
Khi hoa đào nở rộ, hoa mơ phủ trắng núi rừng cũng là dấu hiệu của mùa xuân đang về trên bản. Lúc này, mùa màng đã thu hoạch xong, đất được nghỉ ngơi để chờ mùa gieo hạt mới. Đây là thời điểm người Mường rộn ràng chuẩn bị đón Tết Nguyên Đán - dịp lễ lớn nhất trong năm. Họ gọi đó là “bui ngay sết”, trong tiếng Mường nghĩa là vui ngày Tết.
Ý nghĩa của cúng Tết người Mường
Theo quan niệm của người Mường, Tết Nguyên Đán là thời điểm giao hòa giữa hai thế giới âm - dương, khi linh hồn tổ tiên được mời về sum họp cùng con cháu. Đó là khoảnh khắc thiêng liêng để người sống bày tỏ lòng thành kính, biết ơn với những người đi trước. Đồng thời, Tết cũng là dịp gửi gắm ước vọng về một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình yên ấm, bản làng no đủ.
Ngoài ra, cúng Tết người Mường còn là dịp để con cháu học hỏi và gìn giữ truyền thống. Những câu chuyện về nguồn cội, gia phả được người già kể lại bên mâm cơm tất niên, giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn dân tộc. Phong tục này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là cầu nối văn hóa, giữ cho bản sắc Mường trường tồn qua thời gian.
Người Mường chuẩn bị đón Tết như thế nào?
Chuẩn bị cho lễ cúng Tết người Mường là một quá trình tỉ mỉ, bắt đầu từ giữa tháng Chạp. Người Mường thường gác lại công việc đồng áng để tập trung dọn dẹp nhà cửa, sửa sang mồ mả tổ tiên và sắm sửa đồ lễ. Mỗi công việc đều mang ý nghĩa tâm linh, nhằm tẩy sạch những điều không may của năm cũ và đón năm mới nhiều tài lộc.
- Dọn dẹp và trang trí nhà cửa: Từ ngày 27 tháng Chạp, người Mường bắt đầu lau dọn nhà cửa, bàn thờ và các dụng cụ sản xuất như cày, bừa, cuốc. Phụ nữ mang bát đũa, lá dong ra suối rửa sạch, gọi là ngày "tha lả" (rửa lá). Nhà cửa được trang trí bằng cành đào và đôi cây mía đặt hai bên bàn thờ. Cây nêu, làm từ tre hoặc cây lành hanh, được cắm trước nhà để báo hiệu Tết và xua đuổi tà ma.
- Sắm sửa lễ vật: Mỗi gia đình dù giàu hay nghèo đều mổ lợn để làm cỗ mời họ hàng và cúng tổ tiên. Gạo nếp được giã, lá dong được rửa sạch để gói bánh, thể hiện sự chuẩn bị chu đáo cho ngày lễ lớn.
Mỗi gia đình dù giàu hay nghèo đều làm cỗ mời họ hàng và cúng tổ tiên
- Sửa sang mồ mả: Con cháu trong dòng họ tụ họp để dọn dẹp phần mộ tổ tiên. Cỏ dại được phát quang, đất được vun lại gọn gàng, sạch sẽ, sau đó thắp nén hương thơm để mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Đây là phong tục thể hiện lòng hiếu thảo và sự gắn kết gia đình của người dân tộc Mường.
Đọc thêm: Đám cưới người Mường: Bức tranh văn hóa độc đáo của đồng bào vùng cao
Người Mường đón tết bằng phong tục nào?
Quá trình cúng Tết người Mường bao gồm nhiều nghi lễ quan trọng, diễn ra từ ngày 30 tháng Chạp đến mùng 7 tháng Giêng:
- Lễ cúng tất niên (bữa cơm chín lụn): Ngày 30 tháng Chạp, người Mường tổ chức bữa cơm tất niên, gọi là "chín lụn". Đây là lúc con cháu bày mâm cơm cúng để mời tổ tiên về ăn Tết cùng gia đình. Trên mâm lễ có đầy đủ xôi, thịt, bánh chưng, rượu cần và các món truyền thống. Gia chủ thắp hương khấn vái, bày tỏ lòng biết ơn với ông bà, tổ tiên đã phù hộ suốt năm qua.
Con cháu bày mâm cơm cúng để mời tổ tiên về ăn Tết
- Lễ cúng giao thừa: Đêm 30 Tết, người Mường làm hai mâm cỗ: một cúng tổ tiên trong nhà và một cúng ngoài trời để tạ ơn thần linh, đất trời. Lễ cúng ngoài trời gồm cá diếc và bánh chay, sáng mùng 1 được mang cho trâu ăn, vì người Mường quan niệm "con trâu là đầu cơ nghiệp". Trong lễ cúng trong nhà, thầy mo đọc bài khấn, mời tổ tiên về hưởng lộc và phù hộ con cháu. Nước thiêng (nước Tiên hoặc Thặng Thiên) được lấy từ suối về đặt trên bàn thờ vào đúng đêm giao thừa, mang ý nghĩa gột rửa và cầu may.
- Lễ khai sáng: Đây cũng là nghi lễ quan trọng trong đêm giao thừa, được cúng bằng cả lễ chay (hoa quả) và lễ mặn (gà, thịt, bánh chưng). Lễ khai sáng thể hiện mong ước một năm mới sung túc, mùa màng bội thu.
- Lễ khai hạ: Ngày mùng 7 tháng Giêng, người Mường tổ chức lễ khai hạ, đánh dấu kết thúc Tết và bắt đầu mùa vụ mới. Lễ hội xuống đồng được tổ chức với các hoạt động như cày ruộng, múa chiêng và trò chơi dân gian, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa.
Đôi khi có thầy mo chủ trì lễ cúng
Các nghi lễ cúng Tết người Mường được thực hiện trang trọng, với sự góp mặt của đầy đủ của các thành viên trong gia đình và đôi khi có thầy mo chủ trì. Những bài khấn dài, được đọc chậm rãi và cẩn trọng để mời tổ tiên về sum họp. Đây cũng là dịp để con cháu cùng nhau ôn lại gia phả, nhắc nhớ về nguồn cội tổ tiên - nơi bắt đầu của mọi dòng chảy huyết thống.
Mâm cỗ Tết của người Mường - Hương vị đặc trưng của Tây Bắc đại ngàn
Mâm cỗ cúng Tết người Mường là biểu tượng cho sự sung túc, đủ đầy, được bày biện công phu trên lá chuối theo hình tròn, gọi là “mâm cỗ lá”. Nguyên liệu chủ yếu của các món ăn là nông sản tự trồng, mang đậm hương vị núi rừng. Mỗi món trong mâm cỗ đều mang ý nghĩa riêng biệt.
Mâm cỗ Tết của người Mường (mâm cỗ lá)
Bánh chưng, bánh dày tượng trưng cho trời tròn, đất vuông, được làm để tưởng nhớ Vua Lang (vị Tổ tiên chung và là người khai sinh ra dòng tộc Mường). Thịt lợn được trình bày trên “lá thịt”, đầy đủ các phần từ một con lợn, thể hiện sự đủ đầy, sung túc. Gà luộc, xôi nếp, bánh ống là những món truyền thống không thể thiếu, tượng trưng cho tấm lòng thành kính của con cháu. Trầu cau, rượu, mắm muối mang thông điệp cầu mong bình an, hạnh phúc, gắn kết các thế hệ. Trên bàn thờ, mâm ngũ quả cùng hoa đào và hai cây mía là biểu tượng cho sự sinh sôi, phát triển và may mắn trong năm mới.
Khác với người Kinh thường cúng chung một mâm, người Mường chuẩn bị riêng từng mâm cỗ với số bát đũa tương ứng với số người được thờ. Việc thờ cúng đích danh, này thể hiện sự chu đáo và đầy thành kính đối với tổ tiên. Sau 10 tuần hương, con cháu xin hạ lễ để thụ lộc.
Nếu bạn say mê hương vị dân dã của ẩm thực Tây Bắc, các tour du lịch Mai Châu cho bạn trải nghiệm chân thực, qua những buổi giao lưu ấm cúng với người dân bản địa. Để nâng tầm trải nghiệm, bạn có thể lựa chọn dùng bữa tại nhà hàng Bamboo tại Mai Chau Hideaway Lake Resort. Không gian ở đây được bài trí bằng tre, gỗ, nổi bật với cầu thang xoắn độc đáo và ánh sáng vàng dịu tạo nên sự ấm cúng, gần gũi. Nhà hàng chuyên phục vụ những món đặc sản Tây Bắc như cơm lam, lợn mán, gà đồi…, mang đến hương vị khiến bạn nhớ mãi không quên.
Liên hệ 0963 406 366 để được tư vấn chi tiết đi kèm những ưu đãi hấp dẫn.
Những nét đặc sắc trong Tết của người Mường
Tết của người Mường không chỉ có lễ cúng mà còn nổi bật với những phong tục độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Dưới đây là những nét đặc sắc làm nên dấu ấn của ngày Tết Mường:
- Cây thiêng trong ngày Tết: Cây nêu, cây mía và cành đào là những biểu tượng đặc trưng. Cây nêu báo hiệu năm mới và xua đuổi tà ma, cây mía là "cây gậy" dẫn lối tổ tiên về nhà, còn cành đào mang lại may mắn, sinh khí và khởi đầu tốt lành.
Cây nêu được coi là cây thiêng ngày Tết của người Mường
- Múa sạp: Trong các lễ hội Tết, đặc biệt là lễ khai hạ, múa sạp là hoạt động không thể thiếu. Tiếng chiêng trống rộn ràng hòa cùng điệu múa sạp uyển chuyển, thu hút cả người già lẫn thanh niên. Đây là dịp để trai gái giao duyên, tạo nên không khí vui tươi, đoàn kết.
- Gói mang về: Sau lễ cúng, người Mường thường gói các món như bánh chưng, thịt lợn để biếu thầy mo, họ hàng hoặc những người không đến được. Phong tục này thể hiện sự chia sẻ, lòng biết ơn và sự gắn kết chặt chẽ của cộng đồng.
- Bài khấn: Bài khấn của người Mường dài và chi tiết, do thầy mo hoặc người trưởng họ đọc. Nội dung bài khấn không chỉ là lời mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu, mà còn là dịp để nhắc lại gia phả, ôn công lao của các thế hệ đi trước. Qua đó, con cháu thêm hiểu và trân trọng cội nguồn của mình.
- Tục tặng bánh: Trong khi người Kinh có tục mừng tuổi bằng tiền lì xì, người Mường có phong tục tặng bánh chưng, bánh dày cho người thân, hàng xóm. Mỗi chiếc bánh như một lời chúc năm mới no đủ và may mắn.
Đọc thêm: Khám phá 7 lễ hội của người Mường tiêu biểu nhất
Những phong tục này không chỉ làm nên nét đẹp của Tết của người Mường, mà còn là minh chứng cho sự phong phú trong đời sống văn hóa tâm linh và tính cộng đồng bền chặt của dân tộc họ.
Cúng Tết người Mường là một nét đẹp văn hóa truyền thống, kết tinh những giá trị nhân văn và bản sắc dân tộc. Nếu có dịp, bạn hãy một lần ghé thăm Hòa Bình hoặc các vùng Mường khác để hòa mình vào không khí Tết đậm chất bản địa, cảm nhận sự chân thành, mến khách của con người nơi đây. Để hiểu rõ hơn về các phong tục, nghi lễ truyền thống và khám phá trọn vẹn vẻ đẹp hoang sơ của vùng đất Hòa Bình, Mai Chau Hideaway Lake Resort chắc chắn là lựa chọn lý tưởng cho chuyến đi sắp tới của bạn. Tại đây, du khách sẽ được đồng hành cùng những người dân tộc bản địa giúp bạn khám phá những nét đặc sắc của văn hóa Mường một cách gần gũi và chân thực nhất.